Truyền thuyết đầu tiên kể lại rằng, chùa Hà được xây dựng vào năm 1460 dưới thời vua Lê Thánh Tông. Chùa được xây dựng với mục đích ghi nhớ công lao và bày tỏ lòng biết ơn của vua đến các vị đại thần như Nguyễn Trãi, Đinh Liệt, Nguyễn Xí có công bảo vệ, giúp ông lên ngôi.
Truyền thuyết thứ hai liên quan đến triều đại nhà Lý. Tương truyền rằng, vào thời vua Lý Nhân Tông, ông đã phải đích thân vi hành đến chùa Chúa Thánh nhằm cầu tự, mong có được người con trai nối dõi tông đường vì đã 42 tuổi nhưng vẫn chưa có ai để kế nghiệp. Khi trở về, nhà vua đã ghé vào thắp nhang, ban lộc tại chùa Hà để ngôi chùa có thể trùng tu khang trang hơn. Từ đó, chùa cũng có tên chữ là Thánh Đức Tự.
Mặc dù nổi tiếng với lời đồn về cầu duyên như ý nhưng chùa Hà không hề thờ ông Tơ, bà Nguyệt. Thay vào đó, chùa được xây dựng với nhiều khu thờ Đức Ông, Tam Tòa Thánh Mẫu, Đức Thánh Hiền, tướng Triệu Việt Vương, Thành hoàng làng Triệu Chí Thành và nhiều vị Phật.
Chùa Hà được xây dựng với diện tích rộng lớn, cổng tam quan được thiết kế hai tầng. Trong đó, tầng dưới xây 12 cột trụ nổi trên mặt tường, chia thành ba gian chính. Tầng hai thiết kế kiểu chồng diêm, chạm khắc nổi hình mặt trời lửa trên hình hổ phù ở giữa bờ đinh mái thượng. Trên tầng hai còn treo chuông đồng Thánh Đức tự chung niên hiệu Cảnh Thịnh thứ 7 (1799) được bảo quản nguyên vẹn từ thời Tây Sơn.
Chùa Hà nằm ở vị trí hướng Tây, có kết cấu kiểu chữ Đinh. Bên trong khuôn viên được xây dựng Thượng điện, Tiền đường cùng tam bảo năm gian rất rộng. Dạo một vòng khuôn viên chùa Hà, bạn sẽ thấy xung quanh đều là cây xanh rợp bóng mát, tạo cảm giác mát mẻ, trong lành. Phía sau chính điện chính là Điện Mẫu – ban thờ chính để bạn đến cầu tình duyên. Bên trong điện thờ Mẫu cùng các ông hoàng, bà chúa và nhiều cô, cậu khác.
Theo nhiều kinh nghiệm của người đi trước, thời gian lý tưởng nhất để bạn tới chùa Hà mỗi ngày là vào buổi sáng. Càng về chiều, chùa càng thêm đông đúc vì có rất nhiều người đến đây dâng lễ, cầu duyên. Vào ngày rằm và mùng 1 hàng tháng, chùa Hà sẽ mở cửa trễ hơn 18 giờ chiều để mọi người thuận tiện tới đây dâng lễ. Tuy nhiên, vào những ngày này thì chùa Hà rất đông đúc. Vì thế, bạn có thể cân nhắc lựa chọn dâng lễ vào ngày nào vắng vẻ hơn cho thoải mái cũng như có thêm nhiều thời gian cầu khấn.
