Chùa Một Cột có khá nhiều tên gọi khác nhau như Diên Hựu Tự hoặc Liên Hoa Đài. Nét độc đáo trong kiến trúc ngôi chùa chính là một trong những yếu tố đưa nơi đây trở thành điểm tham quan hấp dẫn tại Hà Nội không kém cạnh Chùa Trấn Quốc Hà Nội.
Tọa lạc phía sau Phố Ông Ích Khiêm, chùa Một Cột nằm gọn trong công viên thuộc phường Đội Cấn giữa lòng Thủ đô Hà Nội. Nơi đây chính là một trong những di tích lịch sử văn hóa lâu đời và trở thành biểu tượng của Hà Nội nghìn năm văn Hiến.
Vào bất cứ thời điểm nào trong năm bạn đều có thể tham quan chùa. Thế nhưng, để có thể tận hưởng được trọn vẹn vẻ đẹp thiên nhiên, văn hóa và tâm linh, các bạn nên đến tham quan chùa vào mùa hè. Đặc biệt là các ngày mùng 1 hoặc 15 âm lịch hàng tháng.
Nếu tham quan vào thời điểm của mùa hè sẽ có sen mọc xanh mát, mùi thơm dịu nhẹ làm tôn lên vẻ đẹp của Liên Hoa Đài nằm trong hồ Linh Chiểu. Đến thăm vào những ngày này bạn sẽ được ngắm nhìn nét đẹp văn hóa tín ngưỡng tâm linh thờ cúng của người Việt nói riêng và văn hóa phương Đông nói chung và hòa mình vào dòng người tới dâng lễ. Từ đó cầu bình an cho mình và người thân.
Theo sổ sách truyền lại rằng, vua Lý Thái Tông trong một lần chiêm bao đã mơ thấy Phật bà Quan Âm đang tọa thiền trên một đài sen tỏa ánh hào quang giữa hồ. Sau đó, Thế Âm Bồ Tát đã mời nhà vua lên cùng. Sau khi tỉnh lại nhà vua đã kể với các nhà sư Thiền Tuệ và được khuyên nên dựng chùa để thờ Phật bà.
Ban đầu xây dựng, chùa chỉ gồm một cột đá chống đỡ ngôi lầu ngọc nhỏ ở phía bên trên. Trong ngôi lầu ngọc này có thờ tụng Tượng Phật bà Quan Âm. Nhà vua Lý Thái Tông thường lui đến chùa để cầu nguyện và tụng kinh niệm phật với mong ước “phước bền dài lâu” nên đã đặt tên chùa là Diên Hựu Tự.
Sau nhiều lần phải trải qua các triều đại lịch sử và qua các cuộc kháng chiến, ngôi chùa đã bị thay đổi, hư hỏng. Đặc biệt là sau việc đặt mìn phá hoại của quân đội viễn chinh Pháp thì chùa Một Cột đã sụp đổ hoàn toàn. Sau khi giành thắng lợi vào năm 1955, Bộ Văn hóa đã tiếp quản thủ đô và quyết định trùng tu tôn tạo chùa đúng với kiến trúc cũ. Từ đó đến nay, chùa đã được thành phố Hà Nội bảo tồn nguyên vẹn.
Từng được công nhận là Di tích lịch sử kiến trúc nghệ thuật Quốc gia vào năm 1962 và xác lập kỷ lục là “Ngôi chùa có kiến trúc độc đáo nhất châu Á”, Chùa Một Cột sở hữu lối kiến trúc chỉ có duy nhất một gian chùa bằng gỗ nhỏ nằm trên một trụ đá lớn. Được đặt giữa hồ Linh chiểu trông đẹp tựa như một bông sen khổng lồ ở giữa hồ.
Cột trụ ngôi chùa được dựng chỉ với 2 cột đá chồng lên nhau nhưng vô cùng vững chắc. Phía trên chính là giá đỡ cho Đài Liên Hoa được thiết kế bằng gỗ theo hình vuông có độ dài mỗi cạnh là 3 mét cùng chắn sóng lớn bao xung quanh.
Mái của chùa Một Cột được lợp bằng ngói đỏ gạch, có bốn góc uốn cong vút lên trời. Hình tượng 2 con rồng đặt trên đỉnh mái là biểu tượng “lưỡng long chầu nguyệt” mang văn hóa đậm chất phương Đông tượng trưng cho sự sinh sôi nảy nở, âm dương hài hòa.
Tồn tại gần 1000 năm và gắn liền ý nghĩa lịch sử, văn hóa tâm linh, Chùa Một Cột đã trở thành một trong những biểu tượng đặc trưng của thủ đô Hà Nội. Hình ảnh của ngôi chùa còn được in nổi ở bên trên mặt đồng xu mệnh giá 5000 VNĐ đã từng một thời được quảng bá trên khắp thế giới.
